Kościół pw. św. Mikołaja wraz ze szpitalem został wzniesiony poza murami miejskimi między rokiem 1370 a 1380 z fundacji Władysława Opolczyka, księcia opolskiego i wieluńskiego, w którego posiadaniu jako lenno znalazła się ziemia wieluńska. Tenże książę sprowadził do Wielunia w 1388 r. paulinów i przekazał im obydwa obiekty oraz uposażył w dziesięcinę z miodu ze wsi Sokolniki. Wkrótce szpital przeniesiono pozostawiając zakonnikom zabudowania wraz z kościołem. Fundację klasztoru odnowił Władysław Jagiełło darowując jednocześnie wieś Dzietrzniki i dziesięciny ze zboża ze wsi z okolic Działoszyna: Trębaczewa, Niwisk i Szczytów.
Kościół i drewniany klasztor spłonęły 28. czerwca 1631 r. w czasie wielkiego pożaru miasta. Kościół odbudowano w stylu barokowym zachowując jednocześnie dużo elementów gotyckich, ponadto zbudowano nowy, murowany klasztor zachowany do dnia dzisiejszego.
W czasie potopu szwedzkiego w 1656 r. klasztor zrabowano, zginęło dwóch zakonników - Hieronim Wojasza i Marceli Tomicki. Jako, że w klasztorze przebywało niewielu braci (1777 i 1793 r. - 6, 1817 - 5) decyzją rządu Królestwa Polskiego zespół klasztorny przekazano w 1819 r. bernardynkom (przeniesionym z budynku zajmowanego obecnie przez Muzeum Ziemi Wieluńskiej, p. Zabytki > Wieluń > Muzeum), a paulinów przeniesiono do klasztoru jasnogórskiego. Zakonnice wspierały powstańców 1863 r. przygotowując, materiały opatrunkowe i prowadząc zbiórki na ich rzecz. Kościół ponownie przebudowano w 1893 r. W ramach represji po powstaniu styczniowym sprowadzono tu siostry zakonne z innych klasztorów tego zgromadzenia zamykając jednocześnie nowicjat, pozostawiając tutejszy dom zakonny do wygaszenia. W 1881 r. było tu 10 zakonnic, w 1889 - 12, w 1892 - 6, w 1900-1902 - 10; w roku 1903 władze postanowiły ostatecznie zlikwidować klasztor przekazując kościół parafii wieluńskiej, umieścić w klasztorze szkołę, a ogród przyklasztorny włączając do parku miejskiego. Jednakże na skutek złagodzenia polityki carskiej po rewolucji 1905 r. i ukazie tolerancyjnym plany te pozostały niezrealizowane. Jednocześnie reaktywowano klasztory bernardynek w innych miastach i tak połowa z 14 przebywających w Wieluniu w 1910 r. zakonnic przeniosła się do Łowicza. Dzięki ponownemu otwarciu nowicjatu liczba sióstr zaczęła rosnąć; w 1934 r. było ich 18.
W latach II wojny światowej klasztor zajęli Niemcy, w 1945 r. powróciły bernardynki. W 1982 r. mieszkały tu 23 zakonnice.
Kościół murowany, orientowany, w dużym stopniu zachował gotycki charakter. Jest on jednonawowy, z niższym i węższym prezbiterium zamkniętym wielobocznie. Nawa zbudowana na planie zbliżonym do kwadratu. Do nawy przylega od północy barokowa kruchta dobudowana po 1631 r., od południa piętrowa zakrystia z XIV w., a od zachodu chór wsparty na dwóch kolumnach. Dachy dwuspadowe, przykrywający prezbiterium jest niższy, nad nawą barokowa sygnaturka z XVII w. z podwójnym cebulastym hełmem; nad zakrystią dach pulpitowy. Prezbiterium oszkarpowane, sklepienie nawy dźwigają filary przyścienne, tworząc z każdej strony po trzy wnęki. Sklepienie nawy stanowi spłaszczona kopuła z lunetami nad wnękami międzyfilarowymi, w prezbiterium sklepienie kolebkowe z lunetami, w zakrystii krzyżowe. Tęcza ostrołukowa w środkowej wnęce międzyfilarowej w ścianie wschodniej nawy. Od zachodu szczyt świątyni barokowy, z wolutami.
Zwraca uwagę m.in. kamieniarska oprawa trzech laskowanych portali. Pierwszy z nich, wejściowy, z końca XV w. prowadzi z kruchty do nawy. Górna jego część jest przesłonięta dachem kruchty, widoczny jest częściowo geometryczny tympanon, a pod nim łuk dwuramienny, w którym nadproże wsparte jest na rzeźbionych głowach. Pozostałe dwa, późnogotyckie, o wykroju spłaszczonego oślego grzbietu, pochodzą z pocz. XVI w.
Wewnątrz na szczególną uwagę zasługuje cenny zespół barokowych i rokokowych ołtarzy z XVIII w. W barokowym ołtarzu głównym znajdują się rzeźby świętych biskupów z 1. poł. XVIII w. i równie stary obraz św. Mikołaja. W prezbiterium umieszczono ponadto dwa rokokowe ołtarze boczne (ok. poł. XVIII w.) z płaskorzeźbą św. Anny Samotrzeć i obrazem św. Franciszka z Asyżu (w. XIX). W nawie znajdują się cztery barokowe ołtarze z 2. ćw. XVIII w. z rzeźbami świętych: prawy z 1746 r. z obrazem św. Antoniego Padewskiego w sukienkach srebrnych z XVIII w., św. Pawła Pustelnika z XVIII w., św. Jana od Krzyża z XVIII w., Natki Boskiej z Dzieciątkiem w sukienkach z XVIII w. Wystrój wnętrza uzupełnia barokowe ambona z połowy XVII w. i stalle oraz obrazy i rzeźby świętych. Obrazy przedstawiają: Matkę Boską z Dzieciątkiem na złotym tle (przeł. XVI i XVII w.), św. Piotra z Alkantry (1. poł. XVIII w.), Matkę Boską Bolesną (przeł. XVIII i XIX w.), Matkę Boską z Dzieciątkiem (przeł. XVIII i XIX w.), św. Wawrzyńca (XVIII w.), św. Elżbietę (1850 r.), Ukrzyżowanie (1. poł. XIX w.), św. Józefa (XIX w.) oraz wojewodziny sieradzkie Annę ze Sroczyńskich Koniecpolską i Aleksandrę z Koniecpolskich Denhoff z 1632 r. Wśród rzeźb wymienić należy cztery duże rokokowe postacie świętych paulinów z 2. poł. XVIII w. i barokowe figury św. Katarzyny Sieneńskiej i św. Jana od Krzyża z XVIII w.
Chór muzyczny ze ścianą parapetową wspartą na dwóch kolumnach osłonięty jest przeźroczem z 2. ćw. XVIII w. ozdobiony figurami świętych i aniołów oraz polichromię z XVIII w. przedstawiającą Matkę Boską Bolesną i Chrystusa przy słupie.
Na wyposażeniu kościoła znajdują się dwa XVIII-wieczne relikwiarze, srebrna kadzielnica i szaty liturgiczne z 2. poł. XVII w.
Do kościoła od zachodu przylega barokowy murowany klasztor z XVII w. Zbudowany został na planie prostokąta, piętrowy, z obszernym poddaszem pod dachem łamanym polskim. Wnętrze na układ trzytraktowy, z wyższym korytarzem pośrodku, całość na jednej osi z kościołem. Pomieszczenia i korytarze posiadają sklepienia krzyżowe.
Kościół św. Barbary
Kościół św. Barbary
Kościół św. Barbary
Kościół św. Barbary
Zakonników reguły św. Franciszka sprowadzono do Wielunia w 1629 r. Fundatorami położonego poza murami miejskimi klasztoru i kościoła Zwiastowania Najświętszej Panny Marii byli Marcin Wierusz Kowalski, Paweł Niewęgłowski, Franciszek Frakstyn i Paweł Nieroda, prace budowlane trwały do 1634 r. W l. 1645-53 przebywali tu prześladowani w Irlandii tamtejsi franciszkanie. W 1655 r. Szwedzi splądrowali zespół klasztorny, w l. 1662-1800 działało tu wyższe seminarium duchowne. W 1683 r. za sprawą syndyka apostolskiego Mikołaja Wierzchlejskiego sklepienie nawy przyozdobiono polichromiami.
W l. 1737-54 klasztor rozbudowano do dzisiejszych rozmiarów, w l. 1756-60 zmieniono wystrój wnętrza kościoła na rokokowy. Ok. 1760 r. miała miejsce katastrofa budowlana - wybiło źródło, którego wody podmyły fundamenty kościoła, co doprowadziło do zawalenia się fasady. W czasie odbudowy w 1763 r. według projektu Piotra Szymańskiego z Warszawy kościół wydłużono o ponad 5,5 metra posadawiając nowobudowaną część na 157 olszowych palach. Z tej odbudowy pochodzą oprócz zachowanego frontonu kościoła również kruchta i chór oraz furta klasztorna. Po tej odbudowie, w 1766 r. kruchtę od nawy oddzielono misternie kutą żelazną kratą, którą w l. 70-tych XX w. podzielono, część przekazując do klasztoru w Złoczewie, a część umieszczając w kaplicy bocznej w kościele Bożego Ciała. W l. 1784-86 wzdłuż kościoła w klasztorze dobudowano korytarz.
Po powstaniu styczniowym w 1864 r. klasztor podzielił los innych domów zakonnych, które zlikwidowano na mocy ukazu carskiego. Kościół przemianowano na filialny parafii wieluńskiej, zaś w klasztorze umieszczono garnizon straży granicznej. W 1890 r. część budynku kupił na licytacji Siciński. Reformaci odzyskali kościół i częściowo zdewastowany klasztor w roku 1920, dwa lata później otwarto nowicjat, przeprowadzano również stopniowy remont zespołu klasztornego. W 1929 r. odbyły się uroczystości 300-lecia klasztoru; ufundowano wówczas grotę koło kościoła na wzór tej z Lourdes.
W latach II wojny światowej klasztor zajęto na koszary SS, zaś kościół przeznaczono dla mieszkających w Wieluniu Niemców. Po wojnie zakonnikom pozostawiono cztery cele, zaś pozostałe pomieszczenia przekazano Liceum Pedagogicznemu, później (od 1958 r.) znajdował się tu internat Zespołu Szkół Zawodowych, a następnie od 1964 r. warsztaty gastronomiczne ZSZ. W l. 1989-90 cały budynek przeszedł w ręce franciszkanów.
Kościół zbudowany został w stylu barokowym, murowany, orientowany, jednonawowy. Nawa prostokątna, prezbiterium jest węższe, od zewnątrz zamknięte wielobocznie, wewnątrz półkoliście. Starsza część kościoła, w 1. poł. XVII w. jest oszkarpowana, jedynie odbudowana w 1763 r. fasada została opilastrowana. Jedynie nowsza część świątyni, obejmująca chór i kruchtę posiada od zewnątrz zdobienia. Fasada podzielona gzymsem na dwie kondygnacje, powyżej niej późnobarokowy szczyt, ograniczony po bokach zgeometryzowanymi wolutami i zwieńczona sygnaturką. Nad wejściem bocznym do kruchty balkon. Dachy nad nawą i prezbiterium dwuspadowe, nad nawą wyższy. Na dachu prezbiterium druga, starsza sygnaturka. W nawie i prezbiterium sklepienia kolebkowe z lunetami, w kruchcie krzyżowe.
Wewnątrz wystrój rokokowy - ołtarz główny, cztery ołtarze boczne, ambona z posągiem modlącego się św. Bonawentury, pięć konfesjonałów szafkowych, ławki i balustrady powstały w poł. XVIII w., stanowią razem harmonijną całość wykonaną z drewna dębowego, ze złoconym motywem rocaille. W tej stylistyce utrzymane są również dwie szafy w zakrystii. Ponadto znalazły się tam barokowy konfesjonał, klęcznik z krucyfiksem z XVIII w. i lavabo z czarnego marmuru (XVII w.). W nawie na ścianach umieszczono również popiersia dwunastu apostołów, a oprócz tego marmurowe epitafia: na ścianie północnej miecznika ostrzeszowskiego i koniuszego łęczyckiego Aleksandra Szembeka z 1734 r. z portretem trumiennym na blasze z rzeźbionymi herbami Półkozic, Rawicz, Ciołek i Gryf oraz w ścianie południowej wojewody sieradzkiego i starosty szczercowskiego Marcina Siemianowskiego z 1688 r. z herbami Grzymała, Gryf, Godziemba i Kosy.
W ołtarzu głównym znajduje się rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego otoczona posągami św. św. Franciszka, Jana, Piotra z Alkantury i Matki Boskiej. Ołtarz wieńczą postacie Boga Ojca w otoczeniu aniołów i gołębica symbolizująca Ducha Świętego. W ołtarzach bocznych obrazy na płótnie: w ołtarzu pw. św. Antoniego obrazy świętego i Dzieciątka oraz św. Barbary, pw. Zwiastowania Pańskiego obrazy z tą sceną i św. Klary, ponadto ołtarze pw. św. św. Franciszka i Józefa. Wystrój kościoła dopełniają malowane na płótnie stacje Drogi Krzyżowej z XVIII w.
Sklepienie nawy zdobi polichromia z 1683 r. przedstawiająca triumf Niepokalanego Poczęcia, przemalowywana z l. 1766 i 1948. W prezbiterium malowidła przedstawiają Przemienienie Pańskie - Chrystusa otoczonego przez Eliasza, Mojżesza i apostołów Piotra, Jakuba i Jana; polichromie te są znacznie nowsze, wykonał je D. Kowalski z okazji 300-lecia klasztoru w 1929 r.
Posadzka marmurowa pochodzi z 1765 r., pod nią podziemia z XVII w., w których chowano niegdyś zakonników.
Piętrowy klasztor przylegający od północy do kościoła zbudowany został na planie prostokąta wokół wirydarza w XVII-XVIII w. Korytarze biegną wokół wirydarza, do nich przylegają cele, zachował się również refektarz sklepiony kolebkowo z lunetami. W korytarzach i pozostałych pomieszczeniach sklepienia krzyżowe.
Wraz z nową fasadą kościoła zbudowano furtę klasztorną zwieńczoną późnobarokowym szczytem. W korytarzu między klasztorem a kościołem znajduje się rzeźba chrystusa w grobie autorstwa zakonnika Junipera Wrocławskiego w 1761 r. Rzeźba ta znajdowała się niegdyś w kapliczce koło świątyni, rozebranej po zbudowaniu groty w 1930 r.
Obok kościoła na placu znajdują się dwie kolumny z piaskowcowymi figurami św. Jana Nepomucena z 1784 r. i Matki Boskiej Niepokalanej z 1763 r. Plac przykościelny (dawny cmentarz) otoczony jest murem z wbudowanymi stacjami Męki Pańskiej z 1931 r. z obrazami w rokokowych ramach. Ponadto znajduje się tu zbudowana w 1929 r. grota z piaskowca żelazistego z Olewina (p. Ochrona przyrody > Inne > Stanowisko dokumentacyjne - odgrywka geologiczna w Olewinie) na wzór groty w Lourdes.
Do Wielunia pijarów sprowadził w 1684 r. kasztelan wieluński Wojciech Urbański z podwieluńskich Urbanic. Początkowo prowadzili oni szkołę w domu przy ówczesnej ulicy Żołnierskiej (obecnie Sienkiewicza), później wybudowali klasztor (mieszczący również kolegium) dzięki fundacji kasztelana Urbańskiego i jego żony Katarzyny z Niezabitowskich z 1691 r. oraz hojności Andrzeja Wierusza-Walknowskiego, który przekazał działkę przy rynku (obecnym placu Legionów). Pierwsze zabudowania prowadzonej przez o. Hipolita Poradowskiego szkoły były drewniane i zostały spalone przez Szwedów w czasie wojny północnej. Nowe, murowane kolegium zbudowane zostało w l. 1737-42, jednocześnie zbudowano przyklasztorny kościół pw. św. Józefa (p. Zabytki > Wieluń > Kościół św. Józefa). W 1774 r. uczęszczało tu 306 uczniów, zarówno synów szlacheckich, jak i mieszczańskich. Dodatkowo pijarzy prowadzili nauczanie elementarne.
W latach funkcjonowania Komisji Edukacji Narodowej szkołę zreformowano przekształcając na podwydziałową, pozostawiając ją w rękach pijarów i ustanawiając nad nią nadzór KEN-u. Kolegium cieszyło się sławą wzorowej szkoły, realizowała nowoczesny pięcioletni program nauczania. Wykładano łacinę, historię, geografię, etykę, historię naturalną, arytmetykę, geometrię i fizykę, ponadto prowadzona była nauka zawodu (ogrodnictwa). Nauczycielami byli m.in. Kamil Jodłowski (rektor, autor podręczników dla szkół pijarskich), Zygmunt Linowski (autor prac z filozofii, etyki i teologii), Jan Kazimierz Maliszewski (członek Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych, autor prac o mitologii, etnografii, archeologii, historii i literaturze), Józef Herman Osiński (autor podręcznika do fizyki i pierwszej polskiej publikacji o elektrotechnice) i Stanisław Karol Konarski (prefekt, pedagog, kaznodzieja). Wśród wychowanków warto wymienić Józefa Lompę (działacz polski na Śląsku), Kazimierza Stronczyńskiego (paleograf, numizmatyk, i sfragistyk) i Daniela Neufelda (dziennikarz, wydawca, poeta i publicysta). Należy również wspomnieć o jednym z zakonników, Hilarym z Wielunia, który jako jeden z pierwszych w Europie (ok. 1740 r.) komponował symfonie.
Szkoła cieszyła się wsparciem wieluńskiej szlachty, co owocowało licznymi darowiznami (np. zapisem na dobrach Naramice).
W klasztorze w 1777 r. było 10 zakonników, w 1793 r. przybył 1 laik, w 1825 r. było 3 kleryków i 3 kapłanów. Podczas wielkiego pożaru miasta w 1795 r. zespół zabudowań klasztornych spłonął. Odbudowa trwała aż do 1821 r. Przy tej okazji wnętrza ozdobiono w 1801 r. freskami autorstwa Roberta Stankiewicza. Wówczas też powiększono budynek kolegium o część dochodzącą do ulicy Barycz. W czasie prac renowacyjnych zajęcia odbywały się w wynajmowanych budynkach. Ówczesnym rektorem był pijar Bogusław Psarski, a następnie Stanisław Paszkowski. W czasach Księstwa Warszawskiego i później, aż do 1832 r. kolegium działało jako szkoła wydziałowa, a następnie świecka 4-klasowa szkoła obwodowa. W latach wojen napoleońskich 1812-13 mieściły się tu lazaret i koszary wojskowe. Liczba uczniów szkoły wydziałowej wahała się od ok. 140 do 250.
Klasztor spłonął częściowo w kolejnym wielkim pożarze miasta w 1858 r. W latach powstania styczniowego władze carskie w części pomieszczeń urządziły więzienie, a w 1864 r. na mocy będącego elementem represji popowstaniowych ukazu carskiego zlikwidowano klasztor umieszczając w jego zabudowaniach Wieluński Urząd Powiatowy, szkołę elementarną i mieszkania dla nauczycieli. Miała wtedy miejsce (w 1868 r.) przebudowa obiektu. W okresie międzywojennym mieściły się tu Powiatowa Komenda Uzupełnień i do 1929 r. Starostwo Powiatowe, a po jego przeniesieniu do dawnego zamku (p. Zabytki > Wieluń > Dawny zamek) Urząd Pocztowy. Ten ostatni zajmował budynek aż do l. 70-tych. Wówczas też (w 1930 r.) kolejny raz przebudowano dawny klasztor. Późniejsza prace budowlane miały miejsce po wojnie, w 1950 r. Budynek restaurowany w l. 90-tych XX w.
Obecnie w budynku tym mieszczą się Państwowa Szkoła Muzyczna, siedziby różnych organizacji (w tym Polskiego Czerwonego Krzyża), filia Banku Przemysłowego, kawiarnia, biuro podróży i sklepy.
Na dawne kolegium pijarskie składały się dwa (zachowane do dziś) piętrowe skrzydła, wzajemnie prostopadłe, na planie prostokątów. Budynek podpiwniczony. Do l. 70-tych były one połączone z przyklasztornym kościołem św. Józefa od strony prezbiterium kościoła (pozostawiono czytelnie oznaczone miejsce po łączniku), tworząc wewnętrzny dziedziniec. Skrzydło południowe, położone wzdłuż ulicy Królewskiej jest nieco załamane, co odpowiada biegowi tejże ulicy. Drugie skrzydło, zachodnie zajmuje całą wschodnią pierzeję rynku (pl. Legionów), składa się z dwóch części - starszej, połączonej z częścią południową, i młodszej, z pocz. XIX w., na rogu pl. Legionów i ulicy Barycz, przykrytej niższym dachem. W starszej części rytm elewacji wyznaczają lizeny. Pierwotny układ wnętrza był dwutraktowy, złożony z korytarza od strony dziedzińca i cel klasztornych. Do dziś zachował się on w sposób czytelny na pierwszym piętrze. Od strony rynku znajdowały się sale wspólne. W większości pomieszczeń budynku zachowały się sklepienia krzyżowe i kolebkowe z lunetami. Budynek kryty dachami dwuspadowymi. W pomieszczeniach zajmowanych przez Bank Przemysłowy zachowały się polichromie z 1801 r.
W roku 2000 odsłonięto wmurowaną w ścianę zachodnią tablicę poświęconą pamięci Hieronima z Wielunia (znanego również jako H. Polyconius i H. Spiczyński), człowieka renesansu - poety, pisarza, autora pierwszego drukowanego przekładu Biblii na język polski, a jednocześnie lekarza i astronoma, w 450. rocznicę śmierci.
Kościół parafialny pw. św. Józefa należał do zespołu zabudowań dawnego kolegium pijarskiego (p. Zabytki > Wieluń > Dawne kolegium pijarskie) i pełnił funkcję świątyni przyklasztornej. Wzniesiony został ok. 1740 r. z fundacji rodzin Bolkowskich i Niemojewskich. Kościół w latach późniejszych wielokrotnie ulegał pożarom, m.in. spłonął wraz z klasztorem pijarów miastem w wielkim pożarze 3. września 1795 r. Odbudowany staraniem pijara Bogusława Psarskiego został ponadto w 1801 r. ozdobiony freskami Roberta Stankiewicza. Kolejny pożar miasta, który strawił również kościół miał miejsce 19. czerwca 1858 r.
Po kasacie klasztoru pijarów w ramach represji popowstaniowych w 1864 r. kościół stał się filialnym parafii wieluńskiej. Cztery lata później, 19. marca 1868 r. kościół spłonął po raz trzeci. Wówczas władze rosyjskie, z racji braku w mieście odpowiednio dużej świątyni prawosławnej postanowiły kościół św. Józefa przebudować na cerkiew. By temu zapobiec wielunianie (był wśród nich m.in. późniejszy burmistrz Józef Zyguś) utworzyli Obywatelski Komitet Odbudowy Kościoła i w 1875 r. przeprowadzono publiczną zbiórkę funduszy na renowację kościoła. Zgromadzone środki pozwoliły na ukończenie prac budowlanych w 1880 r., mimo pożaru w roku 1878. Odbudowę upamiętnia dokument umieszczony w kuli w wieży kościelnej.
W latach 20-tych XX w. kościół ponownie wymagał odnowy i w 1933 r. powstał kolejny komitet, który dzięki zbiórce i dotacji od władz wojewódzkich na nowo otynkował świątynię. Kościół służył wówczas jako kościół szkolny.
W 1957 r. utworzono tutaj drugą wieluńską parafię.
W l. 70-tych przeprowadzono kompleksowe prace konserwatorskie z funduszy Ministerstwa Kultury i Sztuki, które objęły całość wyposażenia wnętrza - ołtarze, obrazy, dekorację malarską ścian uzupełnioną nowymi freskami, a ponadto przygotowano w podziemiach salę katechetyczną i kaplicę oraz wyburzono przybudówki. W l. 1995-96 przy wsparciu finansowym Urzędu Miejskiego przeprowadzono remont wież połączony z wymianą miedzianego pokrycia hełmów, a w latach następnych odtworzono jako pasaż pieszy dawną ulicę Pijarską wzdłuż ściany wschodniej kościoła.
Kościół murowany zbudowany został w stylu barokowym, na osi północ-południe nawy i prezbiterium. Świątynia trójnawowa w układzie bazylikowym (z wyższą nawą główną posiadającą własne oświetlenie górno-boczne) z niższym prostokątnym prezbiterium od południa na przedłużeniu nawy głównej, zamkniętym wewnątrz półkoliście. Po bokach prezbiterium piętrowe pomieszczenia na m.in. zakrystię i dawny chór zakonny. Fasada kościoła podzielona gzymsami na trzy kondygnacje, z oknem doświetlającym nawę główną, ozdobiona płycinami i licznymi pilastrami oddzielającymi dwie wieże. Między nimi szczyt z wazonami po bokach, trójkątny, ograniczony miękkimi barokowymi liniami. Wieże nakryte pseudobarokowymi hełmami z ok. 1880 r., dodatkowo sygnaturka nad nawą, współczesna hełmom wież. Pozostałe elewacje znacznie skromniejsze, ożywiane jedynie skromniejszymi pilastrami, co charakterystyczne dla baroku sam kościół jest mniejszy niż sugerowałaby to okazała fasada. Wewnątrz sklepienia kolebkowe z lunetami, na gurtach. Nawy boczne utworzone z trzech bocznych, połączonych wąskimi przejściami kaplic otwartych do nawy arkadami filarowymi (kościół ścienno-filarowy).
Ciekawy element wystroju wnętrza stanowią polichromie z iluzjonistycznie malowanymi ołtarzami. W ołtarzach bocznych znajdują się obrazy Przemieniania Pańskiego (przeł. XVIII i XIX w.), Rozmnożenia chlebów (autorstwa Jana Ścisło, 1796 r.), św. Jana Nepomucena, św. męczenniczki, Objawienia św. Jana Kalasantego i św. Barbary (przeł. XVIII i XIX w., później przemalowane), a ponadto XVII-wieczny obraz Złożenie do grobu. W kościele znajduje się wiele dzieł sztuki ze zburzonego kościoła farnego: gotyckie rzeźby Chrystusa Zmartwychwstałego i nieznanego świętego, późnogotycki krucyfiks z 1. poł. XVI w. oraz kamienne kartusze herbowe z l. 1619-33 i tablice nagrobkowe (m.in. tablica fundacyjna Stanisława Lowenskiego (Łowieńskiego, prepozyta kolegiaty wieluńskiej) z 1531 r. i druga, z 1631 r.).
Na ścianie frontowej tablica poświęcona pamięci wieluńskich maturzystów, oficerów Armii Krajowej: dowódcy związku Odwetu i KeDywu w okręgu Warszawa mjr. sap. Jerzego Lewińskiego ps. „Chuchro” oraz Hubalczyka, komendanta Związku Walki Zbrojnej i AK w Łodzi mjr. Józefa Grabińskiego ps. „Pomian”.
Kościół św. Józefa
Kościół św. Józefa
Kościół przyklasztorny pw. św. Franciszka Serafickiego został zbudowany wraz z klasztorem bernardynek (p. Zabytki > Wieluń > Muzeum) w l. 1612-15 z fundacji Anny ze Sroczyńskich Koniecpolskiej przez muratora Jerzego Hoffmana. Uroczysta konsekracja kościoła odbyła się 14. grudnia 1616 r., w jej przeddzień w podziemiach pochowano fundatorkę. Kościół odbudowano po pożarze w 1656 r. (potop szwedzki).
W 1819 r. bernardynki przeniesiono do kościoła i klasztoru popaulińskiego (p. Kościół i klasztor bernardynek), a sam kościół przekazano rok później nowoutworzonej parafii ewangelicko-augsburskiej (w jej posiadaniu świątynia pozostaje do dnia dzisiejszego). Budynek kościoła przebudowano po 1850 r. podnosząc podłogę i zamurowując dolny rząd okien. Po I wojnie światowej (przez ówczesnego pastora Roberta Haefke) i w 1936 r. był odnawiany, uległ spaleniu w 1939 r. W 1943 r. Niemcy rozpoczęli jego przebudowę chcąc umieścić tutaj kino. Kościół odrestaurowano w 1950 r. (staraniem pastora Henryka Wendta) i później, w l. 60-tych. W czasie prac powojennych wymieniono pokrycie dachowe (z dachówki na blachę), odbudowano sygnaturkę, odtworzono sgraffito i rozebrano przybudówki z 1943 r.
Kościół salowy (prezbiterium i nawa tworzą jedną przestrzeń nieoddzieloną np. tęczą), murowany, zaliczany do świątyń późnorenesansowych, mimo powstania na początku XVII w., swą bryłą przypomina kościoły gotyckie - wysoki, stromy, dwuspadowy dach, oszkarpowany, z wnękowym szczytem, którego dwulistne łuki blend ewidentnie nawiązują do form późnogotyckich. Orientowany, zbudowany na jednej osi z klasztorem z wykorzystaniem muru obronnego, na rzucie prostokąta zamknięty od wschodu półkoliście. Od południa dobudowano w latach późniejszych (zapewne po 1850 r.) kruchtę. Do elementów renesansowych należą fragmenty renesansowej kamieniarki wewnątrz oraz renesansowy fryz poniżej gzymsu wykonany w technice sgraffito. Wnętrze oświetlone było pierwotnie przez dwa rzędy okien - górny okrągłych i dolny zamkniętych łękiem półkolistym pełnym, obecnie pozostał tylko górny, przebudowany i dwa okna przez niemal całą wysokość prezbiterium. Ściany od wewnątrz podzielono na arkadowe wnęki pilastrami przechodzącymi w gurty na sklepieniu kolebkowym, zaś same wnęki zamknięte są lunetami w sklepieniu. Takie rozwiązanie ścian po części wynika z przejęcia antycznych wzorców charakterystycznego dla odrodzenia, lecz jednocześnie pokrewne jest wczesnemu barokowi. Kościół jest z dawnym klasztorem połączony sklepionym krzyżowo parterowym korytarzem. W zachodniej części nawy znajduje się chór.
Wewnątrz znajdują się tablice upamiętniające postacie pastorów wieluńskich - Henryka Wendta (1886-1970) i Wilhelma Winklera (1830-1917) oraz pamiątkowa po fundacji Anny Koniecpolskiej.
Znajdująca się obok kościoła murowana piętrowa plebania to zapewne XVII-wieczny dom kapelana, nadbudowany w XIX w., odnowiony po I wojnie światowej. Po I wojnie światowej znajdowała się tu szkoła elementarna.
Na planie prostokąta, posiada na parterze pomieszczenia sklepione krzyżowo. Przypuszcza się, że budynek ten powstał w miejscu dworu arcybiskupiego ufundowanego w l. 1342-74 przez Jarosława Bogorię Skotnickiego, arcybiskupa gnieźnieńskiego. Przypuszczalnie była to budowla obronna, piętrowa. Wiadomo, że w 2. poł. XVI w. był już ruiną, którą odkupiła Anna Koniecpolska i w rejonie której ufundowała zespół klasztorny.
Kościół ewangelicki
Kościół ewangelicki
Projekt „Wspieraj lokalnie” powstał dzięki współpracy Instytutu Wsparcia Organizacji Pozarządowych z PITax.pl Łatwe podatki.
